The Man Putin Couldn’t Kill

Webben van intrige en leugens, gif en corruptie, en een diepgaande zoektocht naar de waarheid: het klinkt als het plot van een spionagefilm. Toch staat dit allemaal centraal in een documentaire die een gedetailleerd beeld schetst over de situatie in het grootste land ter wereld. The Man Putin Couldn’t Kill laat zien hoe de politieke situatie in Rusland, de censuur die in het land bestaat, de oppositie tegen het regime en de diplomatieke rellen tussen het land en het Westen allemaal samenkomen in één man, die in augustus 2020 ternauwernood aan de dood ontkomt. Op intrigerende wijze vertelt de documentaire op zowel persoonlijk als politiek niveau het verhaal van Alexei Navalny.

Op 20 augustus 2020 stort Alexei Navalny, de leider van de Russische oppositie, in elkaar in een vliegtuig boven Siberië. Over  de oorzaak is niets bekend. Wonder boven wonder herstelt hij, nadat hij was overgebracht naar een ziekenhuis in Berlijn. Hier bleek dat Navalny vergiftigd was met het middel Novitsjok. Wie probeerde Navalny te vermoorden – en in wiens opdracht? Was de aanval een poging om Vladimir Putin’s meest prominente criticus uit de weg te helpen?

Door uitgebreid verslag te doen van het onderzoek dat volgde op de aanslag, de diplomatieke rellen die er door ontstonden, en de politieke context van het Rusland anno nu, geeft documentairemaker Jon Blair aan de hand van interviews met Navalny’s naasten een  uitgebreide inkijk in een moordaanslag die werd uitgevoerd door “James Bond wannabes met de skills van Johnny English”.

The Man Putin Couldn’t Kill speelt grotendeels op twee schalen – politiek enerzijds en persoonlijk anderzijds.  De rode draad is de spanning die bestaat tussen Rusland en de westelijke landen. De Russische media doen zoveel mogelijk om de waarheid achter de aanslag te verbloemen, maar in het Westen speelt een zoektocht naar een eventueel complot.

Terwijl de leiders van met name Duitsland en Frankrijk het Rusland van Putin onder druk zetten om te achterhalen wat er gebeurd is, is de rol van Europa prominent te vinden bij het verzet tegen Rusland. Het continent dient als veilige haven voor Russische dissidenten; mensen als Navalny die zich tegen het regime van Vladimir Putin verzetten. Gedurende de documentaire zijn de spanningen tussen Europa en Rusland constant merkbaar. Een rode draad die ook voor ons als kijkers welkome context biedt bij het alledaagse nieuws over de relaties tussen Rusland en Europa.

Vanuit Europa wordt het onderzoek gevoerd dat moet achterhalen wie er nou eigenlijk schuld draagt aan de moordaanslag op Navalny. Hier wordt vastgesteld dát er überhaupt een organisatie schuld draagt voor de moord. Volgens de Russische staatsmedia is dit namelijk niet het geval. Zij stelden dat de reden achter het drama een gebrek aan bloedsuiker was.

Een groot deel van de documentaire richt zich op het fascinerende onderzoekswerk van Bellingcat naar de aanval en de verantwoordelijken ervoor. Aan de hand van moderne onderzoeksmethodes zoals het opsporen van de minimaalste hoeveelheden mobiele data (letterlijk één byte), weet het onderzoeksteam de waarheid achter de moordaanslag te achterhalen. Als je houdt van detectives en forensische drama’s is deze documentaire zeker een aanrader – zeker omdat dit geen acteerwerk is.

Het is één ding om de reactie van Angela Merkel te horen over de vergiftiging van de Russische oppositieleider. Het is iets heel anders om het verhaal te zien met de perspectieven van de naasten van Navalny en de familieleden van andere oppositieleiders in Rusland die aan bod komen. Naast politici  zijn mensen als Navalny immers ook gewoon mensen. Dat biedt het nodige perspectief op deze aanslag: het heeft niet alleen impact op de relatie tussen Rusland en het westen, of op de politieke situatie in Rusland.

De impact die deze gebeurtenissen hebben op individuele personen wordt terecht niet weggeduwd door de politieke context. Voor Navalny geldt zeker dat persoonlijke relaties en politieke motivaties volledig verweven zijn.

Toch mag gezegd worden dat door inzicht te geven in de persoon Navalny en het drama om hem heen de documentaire diep inzicht geeft in hoe de Russische samenleving in elkaar zit. Wat speelt er, wat motiveert mensen om de confrontatie met het regime aan te gaan, en hoe gaat het regime daarmee om? De documentaire laat met name zien hoe diep corruptie in de Russische staatsvoering  geworteld is, en hoe zowel activisten als het regime met beschuldigingen van corruptie omgaan. Karaktermoord speelt bijvoorbeeld een enorme rol in de PR-tango die beide partijen dansen om elkaar in een kwaad daglicht te zetten.